Maszyna elektrostatyczna Whimshursta

Budowa.

Dwie ebonitowe tarcze równej wielkości osadzone są na wspólnej osi bardzo blisko siebie. Za pomocą korby i pasków rzemiennych wprawia się je w obrót w dwóch przeciwnych kierunkach. Na zewnętrznej stronie każdego krążka naklejone są w równych odstępach sektory ze staniolu (cynfolii, cienkiej folii metalowej) (rys. 1.14). Na rysunku tylny krążek narysowany jest większy, żeby było widać na nim sektory. W rzeczywistości krążki są jednakowej wielkości. Przed każdym krążkiem znajduje się metalowy pręt - łącznik, zakończony miotełkami z cienkich drucików metalowych stykających się z krążkiem. Dwa łączniki ustawione są tak, że są do siebie prostopadłe, jak na rysunku. Niech jakikolwiek z sektorów, powiedzmy S₁, ma jakiś przypadkowy, choćby bardzo nieznaczny ładunek, dajmy na to, dodatni. Gdy znajdzie się naprzeciwko sektora S₂ połączonego łącznikiem z sektorem S₃, wtedy przez indukcję na sektorze S₂ zbierze się ładunek ujemny, na sektorze S₃ - dodatni. Lecz sektory te poruszają się w przeciwne strony. Po krótkiej chwili połączenie między nimi przerwie się. Sektor S₂ uniesie ze sobą ładunek ujemny, sektor S₃ - dodatni. Zlazazłszy się naprzeciwko sektorów drugiego krążka połączonych łącznikiem L₂, wywołuje znowu przez indukcję rozdzielenie ładunków. Dwa sektory wyjdą spod niego naładowane różnoimiennie. Sektory te znalazłszy się naprzeciwko łącznika L₁ wzbudzą w sektorach z nim połączonych znowu ładunki indukcyjne itd.
Na średnicy poziomej krążków osadzone są dwa pałączki metalowe zakończone również miotełkami z cienkich drucików, tzw. kolektory. Obejmują one obie płyty, dotykając sektorów miotełkami. Zbierają one ładunki z sektorów, odprowadzając je zwykle do wewnętrznych okładek butelek lejdejskich B₁ i B₂. Gdy nagromadzą się na nich dostatecznie duże ładunki, między kulkami C i D przeskoczy iskra.
Żródło: Mieczysław Jeżewski, "Fizyka ogólna", tom 2, Warszawa 1965.

Butelka lejdejska (ang. leyden jar) jest to pojemny i dość odporny na przebicie kondensator o bardzo prostej konstrukcji. Butelka lejdejska składa się z (jak nazwa wskazuje) pojemnika szklanego (obecnie raczej cylindra niż butelki) [na rysunku - zielona warstwa] który na zewnątrz i wewnątrz oklejony jest folią metalową stanowiącą okładki [niebieskie linie]. W "klasycznym" modelu wewnętrzna okładka łączona jest z otoczeniem za pomocą metalowego pręta połączonego z dnem i zakończonego metalową kulką. Taki model używany jest do pokazowych doświadczeń fizycznych.
Butelka lejdejska jest dość odporna na przebicie (po przeładowaniu prądem) z tego powodu że szkło niezależnie od warunków "niechętnie" przewodzi prąd elektryczny (posiada wysoki opór).